Ayşe SAYAR
Sena ŞAHİN
Sadece 2020 yılının ilk dokuz ayında 379 kadın öldürüldü. Sayısı gün geçtikçe artmakta olan kadın cinayetlerinin failleri, takdiri indirim nedenleri ile cezada indirimden faydalanmaktadır. Halk arasında kibarlık karşısında verildiği düşünülmekte olan ve kravat indirimleri ya da iyi hal indirimi olarak bilinen takdiri indirimlerin verilmesinin sebebi nedir? Bu yazıda bu indirimlerin nasıl, neden uygulanmakta olduğu ve hakimin takdir yetkisi konuları üzerinde durulacaktır.
Şule Çet davasında faile iyi hal indirimi uygulandı. Ağırlaştırılmış müebbet hapis yerine müebbet hapis cezası verildi. Failin yargıç takdiriyle bu maddeden yararlanması, Şule Çet’in ailesi ve avukatları tarafından tepkiyle karşılandı.
Adana’da kendisini aldattığından şüphelendiği 44 yaşındaki eşini boğarak öldüren 47 yaşındaki sanık, tahrik ve iyi hal indirimleri uygulanarak 19 yıl 2 ay hapis cezasına çarptırıldı.
Eren Erdoğan, geçen yıl İstanbul’da boşanmak isteyen eşini, otomobil içinde vurdu. Sonra da eşinin cansız bedeniyle 2 saat otomobille dolaştı. Hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası istemi ile dava açılmıştı ancak mahkeme iyi hal indirimi uygulayarak Eren Erdoğan’a müebbet hapis cezası verdi. Maktulün annesi: ”Kızım ölüm korkusundan eve gitmiyordu. Gitmedi, yine öldü. Bir kravata ve bir cekete gelecek hakkı tanıyorlar.” dedi.
Uygulamada kravat indirimleri veya iyi hal indirimi olarak da bilinen takdiri indirim nedenleri, 5237 sayılı TCK’nin 62. maddesinde düzenlenmiştir.
Takdiri İndirim Nedenleri
MADDE 62- (1) Fail yararına cezayı hafifletecek takdiri nedenlerin varlığı halinde, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası yerine, müebbet hapis; müebbet hapis cezası yerine, yirmibeş yıl hapis cezası verilir. Diğer cezaların altıda birine kadarı indirilir.
(*) Bu fıkrada yer alan “beşte” ibaresi, 31/3/2005 tarihli ve 5328 sayılı Kanunun 2’nci maddesiyle “altıda” olarak değiştirilmiş ve metne işlenmiştir.
(2) Takdiri indirim nedeni olarak, failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususlar göz önünde bulundurulabilir. Takdiri indirim nedenleri kararda gösterilir.
Takdiri indirim nedenleri ise örnekseme yoluyla sayılmış, ancak bu hallerin sınırlı olmadığı tamamının sayılmasının da mümkün olmayacağı nazara alınarak benzer durumların da bu kapsamda değerlendirilebileceğini ifade açısından bu husus “gibi” şeklinde ifade edilmiştir, takdiri indirim nedenlerinin kanunda yer alan nedenlere benzeyen sınırsız sayıda nedenle uygulanabileceği kabul edilmiştir. (2)
Yargıtay 12. Ceza Dairesince 11.01.2018 gün esas:2016/4215 karar:2018/282
Kanun maddesinin gerekçesine göre, takdiri indirim nedenlerinin varlığı durumunda tasarıda kabul edilen indirim oranlarında kısmen değişiklik yapılmıştır.
Takdiri İndirim Nedenlerinin Neler Olabileceği
Takdiri indirim nedenlerinin neler olabileceği, sınırlı olmamak üzere ve örnekler şeklinde belirlenmiştir. Bunlar; maddenin ikinci fıkrasında failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi hususlar olarak belirlenmişlerdir. Bu nedenler, hükûmetin hazırlamış olduğu tasarıda temel cezanın belirlenmesinde dikkate alınabilecek hususlar arasında gösterilmişti. Ancak yapılan değişiklikle mükerrer değerlendirme yasağı dolayısıyla bu nedenlerin temel cezanın belirlenmesinde dikkate alınmaması, sadece takdiri indirim nedenleri olarak göz önünde bulundurulması gereği kabul edilmiştir. (1)
Yaptırımların Temel Amacı
Kanun koyucu, kişilerin toplumun düzenini sağlayan hukuk kurallarına uymalarını sağlamak amacıyla çeşitli yaptırımlar öngörmüştür. Yaptırımların temel amacı suç işleyen kişilerin ıslahı ve caydırılmasıdır. (11) Yasa koyucu cezalandırma yetkisini kullanırken Anayasa’nın temel ilkelerine ve ceza hukukunun ana kurallarına bağlı kalmak koşuluyla, toplumda hangi eylemlerin suç sayılıp sayılmayacağı, suç sayılacaksa hangi tür ve ölçüdeki ceza yaptırımıyla karşılanacağı, hangi durumların ve davranışların ağırlaştırıcı ya da hafifletici öğe olarak kabul edileceği konusunda ceza siyaseti; ülkenin sosyal, kültürel yapısı ve etik değerlerini de göz önünde bulundurarak takdir yetkisine sahiptir.
Anayasa Mahkemesince 16.07.1998 gün esas:1997/45 karar:1998/48
Serbest Takdir
5237 sayılı TCK’nin 62’nci maddesinin ikinci fıkrasında takdiri indirim nedenleri sayıldıktan sonra gibi denilmek suretiyle takdiri indirim nedenlerinin yasada sayılanlarla sınırlı olmadığı, aksine bunların örnek olarak belirtildiği açıkça vurgulanmıştır. Burada sayılan failin geçmişi, sosyal ilişkileri, fiilden sonraki ve yargılama sürecindeki davranışları, cezanın failin geleceği üzerindeki olası etkileri gibi nedenler, uygulamada hâkimi sınırlayıcı değil, yol gösterici nitelikteki gerekçelerdir.
Madde metninden de anlaşılacağı üzere, ceza hukukumuz cezayı azaltıcı takdiri nedenlerin bir olayda var olup olmadığını ve nelerin cezayı azaltıcı takdiri nedenler olarak kabul edilebileceği konularını yargıcın mutlak takdirine bırakmış, nelerin bu kavrama gireceğini sınırlayıcı biçimde sayıp göstermeyerek ‘serbest takdir’ sistemini benimsemiştir.
Yargıtay 8. Ceza Dairesince 20.06.2011 gün ve 5466-5182 sayı
Ancak hakimin bu konudaki takdir yetkisi sınırsız değildir. Bütün kararlarda olduğu gibi takdiri indirimin uygulanmasına veya uygulanmamasına ilişkin kararlar da gerekçeli olmalıdır. Bununla birlikte gösterilen gerekçelerin hak, adalet ve nasfet kurallarıyla dosya içeriğine uygunluğunun Yargıtay denetimine tabi olacağında da kuşku bulunmamaktadır. (3)
Takdir sübjektif bir değerlendirme olduğuna göre bunu davayı yöneten yargıçtan daha iyi bulup çıkaracak bir kimse olamaz. Zira suç, suçlu ve bununla ilgili her türlü delille, özellikle tanıklarla karşı karşıya olan duruşmayı yönetmekle bunlarla doğrudan doğruya temas halinde bulunan yargıcın, ilgili davada cezayı azaltıcı takdiri nedenlerin var olup olmadığının en iyi şekilde değerlendireceğinin kabulü gerektiği gibi, dosya kapsamına göre, makul olmayan veya yerinde kullanılmayan yargıcın bu husustaki takdir hakkının Yargıtay tarafından denetleneceği kuşkusuzdur. 5237 sayılı TCK’nin 62. maddesine ilişkin takdir hakkı kullanılırken, gösterilen gerekçenin makul olması, hukuk kurallarını zedelemeyecek, yasaların maksadına ve amacına aykırı düşmeyecek, vicdanları rahatsız etmeyecek bir nitelik taşıması gerekir.
Yargıtay 8. Ceza Dairesince 20.06.2011 gün ve 5466-5182 sayı
Islah Edici Adalet
İyi hal indiriminin kanunda yer alması, ceza adaletinde “ıslah edici adalet” sisteminin benimsendiğinin bir göstergesidir. Bu sistem failin cezalandırılarak ıslah edileceği ve akabinde topluma kazandırılacağı fikrini içermektedir. Dünyanın birçok ülkesinde failin ıslahı için kullanılan “iyi hal indirimi” fail hakları bakımından oldukça yararlı ve gereklidir. Hatta bu durum yargılama esnasında failin mahkemeye yardım etmesi sonucunu doğurmakta, böylece maddi gerçekliğe ulaşma kolaylaşmaktadır. (5)
Bu kanun hükmünün ülkemizde uygulandığı haller ise tartışma konusudur.
Uygulama Alanları
Saygınlık indirimi denilen indirim kalemi, belirtilmekte olduğu üzere en fazla 1/6 oranında uygulanabilmektedir. Bunun uygulanmasına örnek verilmesi gerekirse;
Örnek 1 →TCK 85. maddede yer alan taksirle öldürme suçunda iyi hal indirimi uygulanabilmektedir. Bu suçun kanuni ceza alt sınırı iki yıl ve üst sınırı 6 yıl şeklindedir. Bu suçta başka bir indirim sebebi olmadığı takdirde mahkeme iyi halin olduğuna karar verirse önce 2 yıl ile 6 yıl arasında bir ceza hükmü verip bunun üzerinden en fazla 1/6 şeklinde bir indirim yapacaktır. Eğer oranı 1/6 oranında belirlerse 20 ay ile 5 yıl arasında bir ceza vermektedir.
Örnek 2 → TCK 86. madde yer alan kasten yaralama suçunda iyi hal indirimi uygulanabilmektedir. Bu suçta eğer haksız tahrik söz konusu ise öncelikle haksız tahrik indirimi, ardından iyi hal indirimi yapılır. Kasten yaralamanın cezası 1 yıl ile 3 yıl arasında değişen hapis cezasıdır. Haksız tahrik indirimi 1/4 ile 3/4 oranları arasında hakimin takdiri ile belirlenir. İyi hal indirimi de 1/6 oranına kadar hakim tarafından belirlenmektedir. Somut olayda 2 yıl ceza hükmüne 1/4 haksız tahrik indirimi uygulanırsa bu ceza 18 aya düşmektedir. Bunun üzerinden de 1/6 oranında saygınlık indirimi uygulanırsa 15 aylık bir ceza hükmü söz konusu olmaktadır. (8)
Bu nedenle iyi hal indiriminin ne kadar etki edeceği ve yargılamada karşılaşılabilecek muhtemel hükümler somut olaydaki şartlara göre değişkenlik gösterebilmektedir.
Kanuni Düzenlemenin Nasıl Hayat Bulduğu
“İsviçre’de cezayı tamamen kaldırma yetkisi var.”
Av. Doç. Dr. Yılmaz Yazıcıoğlu, dünyanın her yerinde takdiri indirim sebeplerinin uygulandığını belirtti:
“Burada biz hakime indirim hakkı vermekteyiz, İsviçre’de hakime, 5 yıla kadar olan cezalarda gerekli görürse cezayı tamamen kaldırma yetkisi verilmektedir. Dünyanın her yerinde cezaların faillerin kişiliğine uydurabilmesi, objektiflikten sübjektifliğe geçip bireyselleştirilmesi için takdiri indirim sebepleri kabul edilmektedir. Olması da gerekmektedir. Mesele iyi kanun-kötü kanun değildir. Kanunlar üç aşağı beş yukarı aynıdır. İyi uygulama-kötü uygulama vardır. Türkiye’de de kırmızı-sarı-yeşil ışık vardır; Almanya’da da, İtalya’da da, ABD’de de vardır…Önemli olan sürücülerin ona ne kadar riayet ettiği, hakimlerin olaya bakışıdır.” dedi. (7) Tartışılması gereken, kanuni düzenlemenin varlığı olmamalıdır. Tartışılması gereken konu, kanuni düzenlemenin ülkemizde yargı kararlarında nasıl hayat bulduğudur.
Ceza Hukukunda teorik altyapısı olan her müessesenin bir önemi, amacı ve fonksiyonu bulunmaktadır. Bu nedenle takdiri indirim nedenlerine tümü ile karşı olmak hatalıdır. Cezanın bireyselleştirilmesi maksadıyla kovuşturmayı yapan hakime tanınan bu yargı yetkisinin kaldırılmasını savunmak yerine toplumu ve hukuk düzenini rahatsız eden, hassasiyet gösterilen meselelerde, örneğin kadına ve çocuğa karşı işlenen şiddet içerikli suçlarda takdiri indirim nedenlerinin tatbiki istenmemekte ise, bu konuda 62. maddeye istisna koyulmalı veya 62. maddenin takdiri indirim nedenleri sadece faile değil, fiille ilgili konularda da tüm suçlar ve belirttiğimiz bu suçlar yönünden sıkılaştırılmalıdır. Bu nedenle; toplumda öfkeye yol açan olaylardan dolayı faillere takdiri indirim nedenlerinin kabul edilemeyeceği durumda TCK m.62’de değişikliğe gidilmesi zorunlu olup, şartları oluştuğu durumda TCK m.62’yi tatbik eden hakimlerin eleştirilmesi isabetli değildir. (4)
Sonuç
Hakimin takdir yetkisini kullanması, Türkiye dışında birçok ülkede de kullanılmakta olan bir uygulamadır. Somut olaylarda aslolan bilgiye ulaşabilecek en yetkili konumdaki kişi hakimdir. Hakimin tüm şartları değerlendirerek ilgili davalarda kararlarına gerekçe göstermekte olduğu unutulmamalıdır. Burada önemli olan husus; yukarıda da bahsettiğimiz üzere artmakta olan kadın cinayetlerinde hakimin, takdiri indirim nedenlerini konu alan maddeyi uygulaması çok hassas bir konu haline geldiği için bu yetkinin doğru koşullarda, doğru olaylara uygulanmasıdır.
Kaynakça
(1). Mehmet Emin Artuk, A. G. (2019),Gerekçeli Ceza Kanunu, Adalet Yayınevi.
(2). https://barandogan.av.tr/blog/ceza-hukuku/takdiri-indirim-nedenleri-tck-62.html adresinden alındı.
(3). https://www.hukukmedeniyeti.org/karar/1144/takdiri-indirim-hukmunun-uygulanmasi/ adresinden alındı.
(4). https://www.kararara.com/forum/viewtopic.php?t=35810 adresinden alındı.
(5).http://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/yazilar/2470/iyi-hal-indirimi-kadin-cinayetlerini-siyasilestiriyor adresinden alındı.
(6). https://www.petrol-is.org.tr/kadindergisi/sayi51/haklarimiz.htm adresinden alındı.
(7). http://www.aljazeera.com.tr/haber/iyi-hal-nedir-neden-uygulanir adresinden alındı.
(8). https://mihci.av.tr/iyi-hal-indirimi/#iyi-hal-indirimi-ornekleri adresinden alındı.
(9). Mehtap Hamzaoğlu, Emrah Konuralp, “Türk Hukuk Sisteminin ‘Namusla İmtihanı: Ulusal Mevzuat ve Uluslararası Düzenlemeler Açısından Namus Cinayetleri”, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 2018.
(10). Melike Nur Kılıç, Öznur Özdoğan, “Kadına Yönelik Şiddet: Sosyo-psikolojik Arka plan, Manevi Boyut, Hukuki Yaptırımlar”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009.
(11). Burak Albayrak, Türk Ceza Hukukunda Tekerrür, Ankara, 2020.
(12). Ceren Mermutluoğlu, “Ceza Hukukunda Kadın ve Haksız Tahrik”, Galatasaray Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul,2017.
